Η πόλη της Καστοριάς – Λαογραφία

Μπουμπούνες

Την Κυριακή της μεγάλης Αποκριάς αναβιώνουν κατά το σούρουπο οι μεγάλες φωτιές στις μεγάλες πλατείες της πόλης. Πρόκειται για προχριστιανικό έθιμο, που επέζησε μέσα στον χρόνο και έφτασε ως τις μέρες μας.

Οι μεγαλύτεροι μπουμπούνες είναι της πλατείας Ντουλτσό, της γειτονιάς του Απόζαρι, της πλατείας Ομονοίας και της γειτονιάς του παλαιού Νοσοκομείου.

Γύρω από την αναμμένη μπουμπούνα, οι παρευρισκόμενοι πίνουν και γεύονται κεράσματα της μέρας της Αποκριάς, που καταναλώνονται εν όψει της Καθαράς Δευτέρας. Λαϊκές ορχήστρες παίζουν τοπικούς παραδοσιακούς σκοπούς και ακολουθεί χορός μέχρι να σβήσει η μπουμπούνα.

Στα σπίτια, οι νοικοκυραίου τηρούν το έθιμο του “Χάσκαρη”. Μετά το βραδινό φαγητό διασκεδάζουν όλοι με τις προσπάθειες που καταβάλουν όλα τα μέλη της οικογένειας για να “πιάσουν” με το στόμα ολάνοιχτο το βρασμένο αυγό που τους προσφέρεται με τη βοήθεια ενός ξύλινου ραβδιού και μιας κλωστής στην οποία δένεται το αυγό.

Το νόημα αυτού του εθίμου είναι συμβολικό: Με το αυγό κλείνει το στόμα για την Σαρακοστιανή νηστεία – Με το αυγό ανοίγει ξανά τη νύχτα της Ανάστασης.

Κλήδωνας

Από τις προσφιλέστερες εκδηλώσεις που συνδέονταν με την τύχη και την μελλοντική ζωή των κοριτσιών του παλαιού καιρού. Εορταζόταν στις 24 Ιουνίου και συνέπιπτε με τη γέννηση του ¶η-Γιάννη του Προδρόμου και την καρποφορία της γης.

Οι νεαρές κοπέλες έστηναν στη μέση της αυλής ένα γερό κλαδί δέντρου, το οποίο στολίζανε με φρούτα της εποχής.

Η μεταφορά του “βουβού νερού” από την λίμνη, το τίναγμα του Κλήδωνα, το διάβασμα της τύχης, ο χορός των κορασιών και τα προσφερόμενα γλυκίσματα, αποτελούσαν τα σημαντικότερα στοιχεία αυτής της εκδήλωσης, που έσβησε στη διάρκεια της δεκαετίας 1920-1930.

Τα τελευταία χρόνια, χάρις στη διάθεση και την πρωτοβουλία των ευαίσθητων συμπολιτών, το έθμιο του Κλήδωνα αναβιώνει στις γειτονιές της παραδοσιακής Καστοριάς, ενώ ανάλογη εκδήλωση διοργανώνει η Φιλόπτωχος Αδελφότης Κυριών της πόλης, θυμίζοντας μια νεανική γιορτή από τα περασμένα.

Ροδάνη

Πρόκειται για μια ξύλινη χειροκίνητη κούνια με δύο ή τέσσερα καθίσματα που ανεβοκατεβαίνουν με τη βοήθεια ενός ατόμου. Η προέλευση της Ροδάνης είναι πανάρχαια – οι κούνιες ήταν τελετουργικά στοιχεία της δεύτερης μέρας των Ανθεστηρίων.

Το στήσιμο της Ροδάνης στην Καστοριά συνδέεται με τον εορτασμό του Πάσχα σε παλαιότερες εποχές και η λειτουργία της ξεκινούσε από την Κυριακή των Βαϊων και έληγε την Κυριακή του Θωμά.

Τα παιδιά και οι μεγάλοι έδιναν τότε από ένα κόκκινο αυγό ή και χρήματα για να ανεβούν στην κούνια και να διασκεδάσουν.

Τα τελευταία χρόνια, χάρις στις φιλότιμες προσπάθειες του πολιτιστικού συλλόγου “ΤΟ ΑΠΟΖΑΡΙ” αναβιώνει το έθιμο αυτό, που γνώρισε μεγάλες δόξες έως τη δεκαετία του 1920-1930.

Βεγγέρα

Η κοινωνική αυτή εκδήλωση συνδέεται περισσότερο με τις ατέλειωτες ώρες του Χειμώνα των περασμένων χρόνων, όπου οι Καστοριανοί διοργάνωναν οικογενειακές συγκεντρώσεις στις μεγάλες σάλες και τα δοξάτα των σπιτιών τους, προσκαλώντας συγγενικά και φιλικά πρόσωπα.

Το κυριότερο όμως στοιχείο που χαρακτήριζε τις ευχάριστες αυτές οικογενειακές συγκεντρώσεις ήταν η συνύπαρξη και των τριών γενεών που χαίρονταν μέσα στο μεγάλο ζεστό και ευχάριστο οικογενειακό περιβάλλον.

Σ’ όλα τα σπίτια όπου διοργανώνονταν οι βεγγέρες, υπήρχαν τα απαραίτητα κεραστικά (λουκάνικα, σαρμάδες, πίττες γλυκές και αλμυρές, ξηροί καρποί, κρασί, τουρσί και γλυκίσματα – μπακλαβάδες, χαλβάς, ραβανί κλπ.).

Την αναβίωση της όμορφης αυτής συνήθειας πραγματοποιεί μέσα στον Δεκέμβρη ο ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΚΥΡΙΩΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ.

Στη διάρκεια της βεγγέρας (αντίστοιχη ιταλική ονομασία της Ελληνικής λέξης “νυχτέρι”), φίλοι και μέλη του Συλλόγου περνούν μια ευχάριστη βραδιά, ενώ οι λαϊκοί οργανοπαίκτες διασκεδάζουν τους παρευρισκόμενους με τοπικά παραδοσιακά ακούσματα της Καστοριάς και της περιοχής της.

Τη βραδιά αυτή ακούγοναι και ψάλλονται τα Καστοριανά παραδοσιακά κάλλαντα. Επίσης, προσφέρονται εδέσματα από την πλούσια ποικιλία των κεραστικών της παλιάς Καστοριάς.

Καστοριανά Κόλλιεντα

Τα τοπικά παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα κάλαντα της Καστοριάς εξακολουθούν να τραγουδιούνται και σήμερα τα χαράματα της 23ης Δεκεμβρίου.

Τα τραγουδούν παρέες μικρών και μεγάλων και από τα μέλη των πολιτιστικών σωματείων, τα οποία, νοιώθοντας την περιθωριοποίηση που δέχονται τα τελευταία χρόνια από κάλαντα άλλων περιοχών, κατορθώνουν κάθε παραμονή Χριστουγέννων να μας τα θυμίζουν, προστατεύοντάς τα από τη λησμονιά και τη φθορά του χρόνου.

Χαρά και συγκίνηση προσφέρουν οι στίχοι τους, γιατί απευθύνονται σ’ όλα τα μέλη της οικογένειας, από τον μεγαλύτερο εως τον πιο μικρό.

Καστοριανά Καράβια

“Ζωντανά κινητά μνημεία” χαρακτηρίσθηκαν στο πέρασμα του χρόνου, τα κατασκευασμένα από λευκαδίσιο ξήλο, ξύλο φτελιάς ή καραγάτσι, παραδοσιακά Καστοριανά καράβια.

Το μήκος του καραβιού κυμαίνεται συνήθως από 5 έως 7 μέτρα με πλάτος από 0,50 – 0,60 μέτρα μπροστά και 1,10 – 1,15 μέτρα πίσω. Οι δυο άκρες του ονομάζοται “πρύμνες” και οι πλευρές του “περβάζια”.

Ο καραβοκύρης χρησιμοποιεί τα κουπιά, λάμνοντας όρθιος στο μέσον περίπου του καραβιού. Ο έμπειρος καραβομαραγκός πρέπει να του δώσει την ανάλογη κοιλότητα στον πυθμένα για να έχει καλή πλεύση.

Το καράβι συνδέθηκα με το ψάρεμα, την μεταφορά αγαθών, τις κοινωνικές εκδηλώσεις των κατοίκων της Καστοριάς, αλλά και με τη δράση των οπλαρχηγών του Μακεδονικού Αγώνα, που προωθούσαν πληροφοριακό υλικό εκείνα τα χρόνια.

Το καράβι ήταν απαραίτητο μέσο συγκοινωνίας, έως ότου διανοίχθηκαν οι παραλίμνιοι δρόμοι (στη δεκαετία του ’30) και εξυπηρετούσε τον κόσμο στις παραπάνω δραστηριότητες, μεταφέροντάς τον απ’ όχθη σ’ όχθη.