Τα ασβεστολιθικά πετρώματα των ορεινών όγκων της Ορεστιάδος παρουσιάζουν τις γεωλογικές προϋποθέσεις για τη δημιουργία εσωτερικών κοιλοτήτων από τις διαβρώσεις των υπογείων υδάτων. Στις περιοχές που γειτονεύουν τα βραχοβούνια του Καστοριανού υψιπέδου με τις όχθες της λίμνης έχει εντοπιστεί ένας αριθμός σπηλαίων. Σε ορισμένα, τα καστρικά φαινόμενα (Καστρικά φαινόμενα: φαινόμενα που λαμβάνουνχώρα σε ασβεστολιθικές περιοχές, όπου επικρατεί η χημική διάβρωση στους ασβεστόλιθους.) χάρισαν ένα φαντασμαγορικό, πολύχρωμο, σταλακτικό και σταλαγμικό σκηνικό διάκοσμο με υπόγειες λίμνες.

ΣΠΗΛΑΙΟ ΤΟΥ ΔΡΑΚΟΥ

Σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από την Καστοριά, στη βόρεια πλευρά της χερσονήσου, κοντά στο παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου, της Μονής Παναγίας Μαυριώτισσας, διαπιστώθηκε για πρώτη φορά το 1954 η ύπαρξη εισόδου (η είσοδος έχει διανοιχτεί και διαμορφωθεί. Κοντά στην είσοδο υπάρχουν ελάχιστα λείψανα ασκηταριού με ένα σταυρό λαξευμένο στους βράχους) του σπηλαίου του Δράκου σε απόσταση 15μ. Από τον παραλίμνιο περιφερειακό δρόμο.

Το σπήλαιο είναι διανοιγμένο μεταξύ στρωμάτων Μεσο-Ανωτέρου Λιασικού Ασβεστόλιθου της Πελαγονικής ζώνης. Μετά από εξερεύνηση αποκαλύφθηκε ότι στο εσωτερικό υπάρχουν επτά υπόγειες λίμνες με ποικίλες διαστάσεις και βάθη. Η μεγαλύτερη έχει βάθος 20μ. και πλάτος 5 μ. Υπάρχουν ακόμη δέκα αίθουσες διαφόρων διατάσεων και μορφών και πέντε διάδρομοι «συράγγων».

Η μέση θερμοκρασία του σπηλαίου είναι 16-18 βαθμούς Κελσίου και η υγρασία 85-90%. η θερμοκρασία των νερών στις εσωτερικές λίμνες είναι 14 βαθμούς Κελσίου, όταν η λίμνη της Καστοριάς έχει υπό σκιάν21 βαθμούς Κελσίου. Αποτελεί ένα από τα θεαματικότερα σπήλαια της Ελλάδας και οφείλει μάλιστα την ονομασία του σε κάποιο θρύλο.

ΑΛΛΑ ΣΠΗΛΑΙΑ

Στο ύψωμα του Αγίου Αθανασίου, όπως αναφέρει ο κ. Ν. Μουτσόπουλος υπάρχουν και άλλες σπηλιές. Η σπηλιά του Αγίου Νικολάου, βρίσκεται αριστερά του ομώνυμου παρεκκλησίου, στις όχθες της λίμνης.

Το πηγάδι της μονής Παναγίας Μαυριώτισσας, δίπλα στο δρόμο, αποτελεί την είσοδο μιας υπόγειας γαλαρίας με σταλάγματα. Επίσης, η «Γκολομπίντσα τρύπα» βρίσκεται σε απόσταση 200μ. από τη μονή της Μαυριώτισσας με ευρύχωρη είσοδο στην όχθη της λίμνης. Έχει  αριθμό από διαδρόμους και μικρές αίθουσες. Η θερμοκρασία του εσωτερικού είναι 14 βαθμούς Κελσίου και των νερών 14.5 βαθμούς Κελσίου.

Η «τρύπα του Παταράγκου» εντοπίζεται σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από την πόλη και σε ύψος 100μ. από την επιφάνεια της λίμνης, με συνολικό μήκος 35μ. Έχει διαδρόμους και αίθουσες με σταλακτίτες και κίονες.

Τέλος, η «Γαλεότρυπα»βρίσκεται 50 μέτρα ψηλότερα από την επιφάνεια της λίμνης, πιο χαμηλά από την «τρύπα του Παταράγκου».

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΚΕΙΜΕΝΑ

ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΕΙΣ: Το σπήλαιο στο παρελθόν προσπάθησαν να εξερευνήσουν οι Γ. Ιατρού, επικεφαλής εξαμελούς ομάδας στις 10/7/1954, ο Σουηδός K. Lindberg επικεφαλής ομάδα νέων Καστοριάς στις 15-16/3/1954, ο Μπρούσαλης υπεύθυνος πενταμελούς ομάδας. Η πρώτη οργανωμένη εξερεύνηση και χαρτογράφηση του σπηλαίου έγινε το 1963-65 από το ΤΖ. Ζερβουδάκη υπεύθυνου κλιμακίου μελών της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας.

Το 1966 νέα έρευνα έγινε με επικεφαλής τον Κ. Παλληκαρόπουλο και συμμετοχή του Ζερβουδάκη.

Τον Οκτώβριο του 1967 με πρόσκληση του σωματείου Φίλοι Βυζαντινών Μνημείων και Αρχαιοτήτων Καστοριάς έγινε νέα εξερεύνηση με επικεφαλής τον ίδιο.

Το 1969 ολοκληρώθηκε η εξερεύνηση του σπηλαίου και συντάχθηκε από τον Κ. Παλληκαρόπουλο μελέτη τουριστικής αξιοποίησης του σπηλαίου.

Το 1996 κατατέθηκε στο Δήμο Καστοριάς νέα μελέτη τουριστικής αξιοποίησης.

ΘΡΥΛΟΣ: Σύμφωνα με την παράδοση, η σπηλιά ήταν χρυσωρυχείο που το φύλαγε άγρυπνα ένας δράκος. Ο πρώτος όμως βασιλιάς της χώρας,Ο Κάστορας, θέλοντας να διασκεδάσει τον φιλοξενούμενο αδερφό του Πολυδεύκη και τον πεθερό του Κέλι, ιερέα του Πανός, τους αποκάλυψε το σπήλαιο.

Ο βασιλιάς υποσχέθηκε τα δώρα σε αυτόν που θα σκότωνε το δράκοντα. Πράγματι, παρουσιάστηκε ένας νέος που πάλεψε μαζί του.

Κάθε φορά που χτυπούσε το δράκοντα με το κοντάρι, έτρεμαν οι γύρω βράχοι και αναταράζονταν τα νερά της λίμνης. Το τέρας έπεσε τελικά νεκρό. Όλοι πανηγύρισαν το γεγονός και με αναμμένους δαυλούς προχώρησαν στη σπηλιά. Το βάθος εκτείνονταν σε χιλιόμετρα και η ατμόσφαιρα γινόταν ολοένα και πιο πνιγερή.

Σε ένα μέρος που η σήραγγα στενεύει, έσβησαν οι δαυλοί και ακούστηκε μια απόκοσμη φωνή να λέει : « εκείνος που θα σκύψει να πάρει μια χούφτα λάσπης, θα μετανιώσει. Αλλά και εκείνος που δε θα πάρει, πάλι θα μετανιώσει». Οι πιο θαρραλέοι έσκυψαν και πήραν λάσπη, ενώ άλλοι φοβήθηκαν. Όταν βγήκαν έξω, εκείνοι που κρατούσαν στα χέρια τους τη λάσπη, διαπίστωσαν με έκπληξη πως κρατούσαν υγρή χρυσόσκονη.

Αυτή η διήγηση διασώζει έναν θρύλο, σύμφωνα με τον οποίο αποκρύπτονταν οι μυστικές θέσεις και η κατεργασία χρυσοφόρων φλεβών στη γειτονική περιοχή της Καστοριάς, των οποίων θέσεων βασικός τους άξονας ήταν ο Αλιάκμονας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κ. Παλληκαρόπουλου, Έκθεσις περί του σπηλαίου του δράκου Καστοριάς.

Ν. Μουτσόπουλου, Καστοριά. Ιστορία- Μνημεία- Λαογραφία από την ίδρυση της μέχρι το 10^ο αιώνα μ.Χ. Προϊστορική, Ιστορική, και Παλαιοχριστιανική εποχή, Επιστημονική Επετηρίδα Πολυτεχνικής Σχολής Παν/μιόυ Θες.νίκης, τομ. 6 [1974]. Έκθεση του ΥΠ. ΠΟ [Εφορεία Παλ/γιας Σπηλαιολογίας].