Γύρω από τη λίμνη της Καστοριάς και πάνω σε αυτή υπήρχε οργανωμένη ζωή από τη νεολιθική εποχή [επτά χιλιάδες χρόνια πριν από εμάς]. Η βεβαιότητα προέρχεται από τα ευρήματα των ανασκαφικών ερευνών του πασσαλόκτιστου λιμναίου οικισμού στο Δισπηλίο, παραλίμνιο χωριό σε απόσταση 4 χιλιομέτρων από την Καστοριά, στην εθνική οδό Καστοριάς- Κοζάνης. Για τους λιμναίους οικισμούς πρώτος μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος [V, 16, 2].

Ο λιμναίος οικισμός του Δισπηλιού είναι γνωστός από το 1932, όταν ο καθηγητής Αντώνης Κεραμόπουλος, ο οποίος είχε επισκεφθεί την περοχή κατέγραψε τις πρώτες παρατηρήσεις του.

Το 1938 και το 1940 ο ίδιος ερευνητής είχε επιχειρήσει ανασκαφικές έρευνες, οι οποίες συνεχίστηκαν το 1965 από τον καθηγητή Νικόλαο Μουτσόπουλο. Συστηματική έρευνα ωστόσο άρχισε από το 1992 και γίνεται από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με επικεφαλή τον καθηγητή της προϊστορικής αρχαιολογίας κ. Γιώργου Χουρμουζιάδη.

Τα ευρήματα των ανασκαφικών ερευνών του λιμναίου οικισμού του Δισπηλιού,ο οποίος φαίνεται ότι έδρασε ως κεντρικός οικισμός στα πλαίσια των διαβαλκανικών μετακινήσεων, χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες : α) Ευρήματα κινητά {εργαλεία και σκεύη}, β) Ευρήματα αρχιτεκτονικά {πασσαλότρυπες και άλλα δομικά υλικά} και γ) Ευρήματα περιβαλλοντολογικά {καρποί, κόκαλα και άλλα παρόμοια μικροευεήματα}.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ- ΚΕΙΜΕΝΑ: Λιμναίος οικισμός είναι η ανθρώπινη εγκατάσταση μέσα ή κοντά σε μια λίμνη.

Ηροδότου V , 16, 2 : επειρήθη δε και τους εν τη λίμνη [... Πρασιάδι] κατοικημένους εξαιρέειν ωδε ικρια επι σταυρων υψηλών εζευγμένα εν μέση έστηκε τη λίμνη, έσοδον εκ τηςηπείρου στείνην έχοντα μιη γέφυρη. Τους δε σταυρούς τους υπεστεωταςτοισι ικριοισι το μεν κου αρχαίον έστησαν κονό νομα εστί Όρβηλος κατά γυναίκα εκάστην ο γαμέων τρεις σταυρους υπίστησι αγεται δε έκαστος συχνας γυναίκας οικεουσι δε τοιούτων τρόπων, κρατέων έκαστος επί πάντες οι πολιηται, μετά δε νόμω ρεωμένοι ίστασι τοιώδε.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Γ.Χ. Χουρμουζιάδης, Το Δισπηλιό Καστοριάς. Ένας λιμναίος προϊστορικόςοικισμός, εκδ. Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1996.