Η Ενσωμάτωση στο Μακεδονικό κράτος

Πρώτος ο βασιλιάς Αλέξανδρος Α' ο Φιλέλλην (498-454 π.Χ.)επέκτεινε την επιρροή του στην περιοχή τη Άνω Μακεδονίας ,χωρίς να υπάρξει σύγκρουση. Ο Φίλιππος Β' και στη συνέχεια ο Μέγας Αλέξανδρος ενσωμάτωσαν την Άνω Μακεδονία στο κράτος τους. Οι κάτοικοί της όμως, αν και συμμετείχαν ενεργά στις μεγάλες κατακτήσεις και αισθάνονταν ότι ανήκαν στο μακεδονικό κράτος διατήρησαν τα εθνικά τους ονόματα (Μακεδών εξ Ορεστίδας, Μακεδόνες Εορδαίοι) ακόμη και σε μεταγενέστερους χρόνους. Η Άνω Μακεδονία διατηρούσε ένα αρχέγονο τρόπο ζωής με τον πληθυσμό κατ εξοχή κτηνοτροφικό και γεωργικό υπό την ηγεσία ισχυρών οικογενειών και γαιοκτημόνων. Πόλεις ελληνικού τύπου έλειπαν, όχι μόνο στην αρχαιότερη εποχή αλλά και επί Φιλίππου Β' .Ίσως αυτό να οφείλεται στην καθυστερημένη ενσωμάτωσή τους στο μακεδονικό κράτος.

Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου

Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου η Άνω Μακεδονία ακολούθησε την τύχη του μακεδονικού κράτους. Κατά το 2^ο μακεδονικό πόλεμο μεταξύ Φιλίπππου Ε' και ρωμαίων (200 π.Χ. ) στην περιοχή έγιναν εκτεταμένες πολεμικές επιχειρήσεις. Οι ρωμαίοι εισέβαλαν στην περιοχή και πολιόρκησαν το Κέλετρο. Μετά τη λήξη του 2^ου μακεδονικού πολέμου (196 π.Χ. ) οι Ορέστες ανακηρύχθηκαν ελεύθεροι, γιατί είχαν αποστατήσει από το Φίλιπππο Β' και πολέμησαν στο πλευρό των ρωμαίων.

Τέταρτο διαμέρισμα της Μακεδονίας

Ελεύθερη περιοχή.

Κατά τον 3^ο μακεδονικό πόλεμο οι Ορέστες πολέμησαν, μαζί με τους άλλους κατοίκους της Άνω Μακεδονία στο πλευρό του Περσέα εναντίον των ρωμαίων. Μετά τη μάχη της Πύδνας (167 π.Χ.) η περιοχή κατατάχθηκα στο 4 ο διαμέρισμα της Μακεδονίας. (Macedonia Quarta). Όταν to 148 π.Χ η Μακεδονία μεταβλήθηκε σε ρωμαϊκή επαρχία, η Άνω Μακεδονία αναγνωρίστηκε ως ελεύθερη περιοχή. Η κατάσταση αυτή διατηρήθηκε μέχρι τις αρχές του 3^ου μ.Χ αι. Με την παραχώρηση των δικαιωμάτων του ελεύθερου πολίτη στους υπηκόους του ρωμαϊκού κράτος από τον αυτοκράτορα Καρακάλα (212 μ.Χ.) το προνόμιο της Άνω Μακεδονίας ήταν πια περιττό.

Τα «κοινά» ή «έθνη»

Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, όταν αναπτύσσονται τα «κοινά» ή «έθνη» ως αυτόνομες ομοσπονδιακές ενώσεις πόλεων με βουλή, εκκλησία του δήμου και ετήσιους άρχοντες, αναφέρονται σε επιγραφές το «κοινό των Ορεστών», «το κοινό των Ελιμιωτών», «το έθνος των Λυγκηστών» και μία «Ενωση Δασσαριτίων» (κατοίκων της Ιλλυρίας). Οι κάτοικοι χαρακτηρίζονται, όπως και οι πολίτες της Κεντρικής Μακεδονίας, από το όνομα της πόλης και του κοινού, π.χ. Μακεδών Ελιμιώτης εκ Πυθείου. Για τις φορολογικές υποχρεώσεις των κοινών δεν έχουμε πολλές πληροφορίες. Στα μέσα του 3ου μ. Χ. αι. κατά τη μεγάλη κρίση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας η δυτική Μακεδονία υφίσταται σοβαρές καταστροφές. Μετά την αναδιοργάνωση επί Διοκλητιανού, η Ορεστίδα υπάγεται στη νέα ρωμαική επαρχία, τη Θεσσαλία.

Το «Δόγμα» ή η «Διάταξη» της Βάττυνας

Πρόκειται για ενεπίγραφη μαρμάρινη πλάκα 1,35*0,59 που βρέθηκε στη θέση «Σκαλί» κοντά στο σημερινό Κρανοχώρι και ήταν τοποθετημένη στο νάρθηκα του ναού των Αγ, Αναργύρων. Η πλάκα περιλαμβάνει το ψήφισμα της πόλης Βάττυνας με το οποίο δεν επιτρέπονταν σε κανέναν επαρχιακό να κατέχει δημόσια γη. Εάν γινόταν αυτό ο πολιτάρχης=άρχοντας της πόλης έπρεπε να πληρώσει στο ταμείο 5000 δηνάρια και άλλα 5000 στην πολιτεία.

Η χρονολογία είναι μεταξύ 340=192 μ.Χ. Από την επιγραφή μαθαίνουμε ότι υπήρχε στις δυτικές εσχατιές της Μακεδονίας πόλημε τέτοια οργάνωση, που κρατούσεδημ΄΄οσιο αρχείο και τιμωρούσε τους άρχοντες. Το κείμενο ακολουθούν 52 υπογραφές που αναφέρονται σε γνωστά μακεδονικά και ελληνικάονόματα.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΚΕΙΜΕΝΑ

Κανατσούλη Δ., Η μακεδονική πόλις...σελ. 235. Του ιδίου, Η Δυτική Μακεδονία κατά τους αρχαίους χρόνους..σελ. 15-16.

Από τις έξι τάξεις των πεζεταίρων του μακεδονικού στρατού οι τρεις προέρχονταν από τηνΆνω Μακεδονία (Ορεστίδα, Ελιμιώτιδα, Λυγκηστίδα), όπως και οι στρατηγοί Κρατερός και Περδίκας. (Διόδωρος, 16, 93, «Εχομένην δε τούτων έστησε την Ελιώτιν...εξής δε την των Ορεστών και Λυγκηστών τάξιν Περδίκου την στρατηγίαν έχοντος...».

Από την Ορεστίδα κατάγονταν και ο Πτολεμαίος ο Σωτήρ, ιδρυτής της δυναστείας των Λαγιδών στην Αίγυπτο (Στ. Βυζάντιος στη λέξη Ορεστία: « Πόλις εν Ορέσταις...εξ ης Πτολεμαίος ο Λάγου, πρώτος βασιλευς εν Αιγύπτω»,Αρριανού, Αλεξάνδρου Ανάβασις, 6, 28. «Μακεδόνες, Εορδαίοι, Μακεδών εξ Ορεστίδος». [δες: Δήμιτσα Μ., Αρχαία γεωγραφία της Μακεδονίας...σελ 83]. Και αργότερα αναφέρονται βασιλείς των Ορεστών. (Δες Θουκυδίδη ΙΙ, 80: Ορέσται δε χίλιοι, ων εβασίλευεν Αντίοχος, μετά Παραναίων ξυνεστρατεύσαντο Οροίδω Αντιόχου επιτρέψαντος (πόλεμος Αμπρακιωτών εναντίον των Ακαρνάνων). T.Livius XXXIII, 34: «Orestis (makedonum ea gens est) quod primi ab rege defuissent suae leges reditae», Πολύβιος, 18, 30,6: «Μακεδόνωνμεν οθν τους Ορέστας καλουμένους δια το ιμες προσχωρήσαι σφίσιν κατά πόλεμον προσχωρήσαι σφίσιν κατάπόλεμον αυτονόμους αφίεσαν».

Στα μέσα του 3^ου αιώνα μ.Χ. αι. κατά τη μεγάλη κρίση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας η Δυτική Μακεδονία υπέστη σοβαρές καταστροφές από βαρβαρικές επιδρομές. Μετά την επαρχιακή αναδιοργάνωση επί Διοκλητιανού ένα τμήμα της Δυτικής Μακεδονίας, Η Ελιμιώτιδακαι η Ορεστίδα, ανήκαν στη νέα ρωμαϊκή επαρχία, τη Θεσσαλία.

Ρωμαικές επιγραφές: δες Τουράσογλου, οι επιγραφές της Α.Μακεδονίας.