Σύμφωνα με την περιγραφή του Προκόπιου ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός έκτισε οχυρότατη πόλη στη χερσόνησο- σε θέση οχυρή από τη φύση της άλλωστε, όπου είχε κτισθεί το αρχαίο Κέλετρο- την οποία ενίσχυσε με ισχυρότατο τείχος.

Το κείμενο του Προκόπιου προκάλεσε πολλές συζητήσεις ανάμεσα στους ερευνητές, κυρίως γύρω από τη θέση της Διοκλητιαν-ούπολης και την ταύτιση της με το αρχαίο Κέλετρο, και λιγότερο γύρω από το όνομα που έδωσε ο Ιουστινιανός στην πόλη που έκτισε.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΚΕΙΜΕΝΑ:

Προκόπιος, <<Περί κτισμάτων>>, IV, , 15-25: <<ο [Ιουστινιανός] οχυρωτάτην πόλιν εδείματο εν τη νήσω>>.

Τμήματα του Ιουστινιάνειου τείχους διασώζονται σήμερα στη βόρεια παραλία, κοντά στο Δημαρχείο της πόλης, στη νότια παραλία, κοντά στο 4^ο Δημοτικό Σχολείο και τη Νομαρχία και στο κέντρο της πόλης στην περιοχή της Ομόνοιας.Για τη μορφή που είχε το τείχος ανάμεσα στα άλλα δες: Β. Δημητριάδη.

Η κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή, Θεσσαλονίκη 1938 και Ν. Μουτσόπουλου, Καστοριά...

Επιστημονική Επετηρίς της Πολυτεχνικής σχολής, Τμήμα αρχιτεκτόνων, τ. 6, Θεσσαλονίκη 1974, σελ. 257-432.

Ορισμένοι ερευνητές θεώρησαν ότι ο Ιουστινιανός έδωσε το όνομά του στην πόλη και την ονόμασε Ιουστινιανούπολη, η οποία αργότερα ονομάστηκε Καστοριά. Άλλοι ταύτισαν την πόλη με την Διοκλητιανούπολη, η οποία κατά την άποψή τους κτίστηκε πάνω στο Κέλετρο.

Όμως η ταύτιση της Διοκλητιανούπολης με το Κέλετρο και την Καστοριά δεν τεκμηριώνεται από τις πηγές. Από την περιγραφή του Προκόπιου ανάγεται ότι η Διοκλητιανούπολη ήταν μια πόλη κοντά στην Καστοριά:

<<λίμνη δε τις εκ γειτόνων τυγχάνει ούσα (της Διοκλητιανουπόλεως), η Καστορία ωνόμασται>>, ερημωμένη από τις επιδρομές των βαρβάρων, σε θέση <<πεδινή και ευέφοδη>> και από την άποψη αυτή ταυτίζεται με την πόλη που ανασκάπτεται στο Αρμενοχώρι, όπως αποδέχονται πλέον σήμερα όλοι οι ερευνητές. Κατά συνέπεια η ιστορία της πόλης ως Κέλετρο- Διοκλητιανούπολη - Ιουστινιανούπολη- Καστοριά δεν τεκμηριώνεται. Αντίθετα, είναι αποδεκτό ότι η Καστοριά κτίστηκε πάνω στο αρχαίο Κέλετρο, πόλη, που καταστράφηκε κατά τις βαρβαρικές επιδρομές του 4^ου και 5^ου μ.Χ. αι. (Ν. Μουτσόπουλος ό.π. (1974). Σε ότι αφορά στο όνομα της πόλης η συνάφεια του κειμένου του Προκόπιου επιτρέπει να ερμηνευθεί ότι το «ως εικός», φράση που προκάλεσε τη διαφωνία, υποδηλώνει ότι ο Ιουστινιανός άφησε στην πόλη το όνομα της λίμνης, δηλαδή Καστοριά.

Η Διοκλητιανούπολη μνημονεύεται από το Συνέκδημο του Ιεροκλέους [αρ. 642], κείμενο που συντάχθηκε κατά τον 6ομ.Χ. αι., ως η 12^η από τις 17 πόλεις της Θεσσαλίας, όπως ονομάζονταν τότε η Μακεδονία και από τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο στο «Περί Θεμάτων»Lbr.ll, 23 ως η 21 πόλη της επαρχίας Μακεδονίας, η οποία ανήκε στο 2^ο Θέμα.

Για τα τείχη της Καστοριάς δες:

Τσαμίση Π., Η Καστοριά και τα μνημεία της σελ 16-18, Μπακάλη Ι., Τουριστικός οδηγός Καστοριάς, Καστοριά 1951, σελ 37-40, Μουτσοπούλου Ν., Η Καστοριά...Επιστημονική επετηρίς... (1974) σελ. 418-432, Β. Δημητριάδη, Η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τονΕ. Τσελεμπή, εκδ. ΕΜΣ Θεσσαλονίκη 1973, σελ. 165, Ορλάνδου Α., Τα βυζαντινά μνημεία της Καστοριάς, Αρχείο βυζαντινών μνημείων Ελλάδος, τ. Δ΄.1938, 4-6