ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ - ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥΠΟΛΗ

Σύμφωνα με την περιγραφή του Προκόπιου ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός έκτισε οχυρότατη πόλη στη χερσόνησο- σε θέση οχυρή από τη φύση της άλλωστε, όπου είχε κτισθεί το αρχαίο Κέλετρο- την οποία ενίσχυσε με ισχυρότατο τείχος.

Το κείμενο του Προκόπιου προκάλεσε πολλές συζητήσεις ανάμεσα στους ερευνητές, κυρίως γύρω από τη θέση της Διοκλητιαν-ούπολης και την ταύτιση της με το αρχαίο Κέλετρο, και λιγότερο γύρω από το όνομα που έδωσε ο Ιουστινιανός στην πόλη που έκτισε.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΚΕΙΜΕΝΑ:

Προκόπιος, <<Περί κτισμάτων>>, IV, , 15-25: <<ο [Ιουστινιανός] οχυρωτάτην πόλιν εδείματο εν τη νήσω>>.

Τμήματα του Ιουστινιάνειου τείχους διασώζονται σήμερα στη βόρεια παραλία, κοντά στο Δημαρχείο της πόλης, στη νότια παραλία, κοντά στο 4^ο Δημοτικό Σχολείο και τη Νομαρχία και στο κέντρο της πόλης στην περιοχή της Ομόνοιας.Για τη μορφή που είχε το τείχος ανάμεσα στα άλλα δες: Β. Δημητριάδη.

Η κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή, Θεσσαλονίκη 1938 και Ν. Μουτσόπουλου, Καστοριά...

Επιστημονική Επετηρίς της Πολυτεχνικής σχολής, Τμήμα αρχιτεκτόνων, τ. 6, Θεσσαλονίκη 1974, σελ. 257-432.

Ορισμένοι ερευνητές θεώρησαν ότι ο Ιουστινιανός έδωσε το όνομά του στην πόλη και την ονόμασε Ιουστινιανούπολη, η οποία αργότερα ονομάστηκε Καστοριά. Άλλοι ταύτισαν την πόλη με την Διοκλητιανούπολη, η οποία κατά την άποψή τους κτίστηκε πάνω στο Κέλετρο.

Όμως η ταύτιση της Διοκλητιανούπολης με το Κέλετρο και την Καστοριά δεν τεκμηριώνεται από τις πηγές. Από την περιγραφή του Προκόπιου ανάγεται ότι η Διοκλητιανούπολη ήταν μια πόλη κοντά στην Καστοριά:

<<λίμνη δε τις εκ γειτόνων τυγχάνει ούσα (της Διοκλητιανουπόλεως), η Καστορία ωνόμασται>>, ερημωμένη από τις επιδρομές των βαρβάρων, σε θέση <<πεδινή και ευέφοδη>> και από την άποψη αυτή ταυτίζεται με την πόλη που ανασκάπτεται στο Αρμενοχώρι, όπως αποδέχονται πλέον σήμερα όλοι οι ερευνητές. Κατά συνέπεια η ιστορία της πόλης ως Κέλετρο- Διοκλητιανούπολη - Ιουστινιανούπολη- Καστοριά δεν τεκμηριώνεται. Αντίθετα, είναι αποδεκτό ότι η Καστοριά κτίστηκε πάνω στο αρχαίο Κέλετρο, πόλη, που καταστράφηκε κατά τις βαρβαρικές επιδρομές του 4^ου και 5^ου μ.Χ. αι. (Ν. Μουτσόπουλος ό.π. (1974). Σε ότι αφορά στο όνομα της πόλης η συνάφεια του κειμένου του Προκόπιου επιτρέπει να ερμηνευθεί ότι το «ως εικός», φράση που προκάλεσε τη διαφωνία, υποδηλώνει ότι ο Ιουστινιανός άφησε στην πόλη το όνομα της λίμνης, δηλαδή Καστοριά.

Η Διοκλητιανούπολη μνημονεύεται από το Συνέκδημο του Ιεροκλέους [αρ. 642], κείμενο που συντάχθηκε κατά τον 6ομ.Χ. αι., ως η 12^η από τις 17 πόλεις της Θεσσαλίας, όπως ονομάζονταν τότε η Μακεδονία και από τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο στο «Περί Θεμάτων»Lbr.ll, 23 ως η 21 πόλη της επαρχίας Μακεδονίας, η οποία ανήκε στο 2^ο Θέμα.

Για τα τείχη της Καστοριάς δες:

Τσαμίση Π., Η Καστοριά και τα μνημεία της σελ 16-18, Μπακάλη Ι., Τουριστικός οδηγός Καστοριάς, Καστοριά 1951, σελ 37-40, Μουτσοπούλου Ν., Η Καστοριά...Επιστημονική επετηρίς... (1974) σελ. 418-432, Β. Δημητριάδη, Η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τονΕ. Τσελεμπή, εκδ. ΕΜΣ Θεσσαλονίκη 1973, σελ. 165, Ορλάνδου Α., Τα βυζαντινά μνημεία της Καστοριάς, Αρχείο βυζαντινών μνημείων Ελλάδος, τ. Δ΄.1938, 4-6

{gallery}images/istoria-politismos/bizantini_periodos/ioustinianos_ioustinianoupoli{/gallery}

6ος - 10ος μ.Χ 

Για τη χρονική περίοδο από τον 6^ο ως το 10^ο μ.Χ. αι. η Καστοριά δεν μνημονεύεται από ιστορικούς ή χρονογράφους.

Υπάρχουν ωστόσο σποραδικά στοιχεία, που επιβεβαιώνουν τη συνέχιση της ζωής της πόλης.

Ως τέτοια στοιχεία αναφέρονται:

Α) Η εντοιχισμένη πλάκα στο Κουρσούμ τζαμί, το οποίο κτίστηκε πάνω σε παλαιοχριστινιανικό ναό της Αγ. Παρασκευής.

Β) Το παλαιοχριστιανικό κιονόκρανο στην εκκλησία του Ταξιάρχη Μητροπόλεως.

Γ) Η σε 12σύλλαβο μέτρο επιγραφή σε τοιχογραφία του Αγίου Νικολάου,

Δ) Η αναφορά του Κεδρηνού ότι η αυτοκράτειρα Ειρήνη,σύζυγος του Λέοντα Δ' ,το 780 μ.Χ, επειδή φοβόταν τις εναντίον της δραστηριότητες του γιου της, του Κωνσταντίνου ΣΤ', ο οποίος τότε ήταν 11 χρονών, εξόρισε τους οπαδούς του-ανάμεσά τους και το Θεόδωρο Καμουλιανό-στην Καστοριά. Ήδη από τον 9^ο μ.Χ. αι. υπάρχουν πληροφορίες για καλλιτεχνική ζωή και οικονομικές δραστηριότητες, οι οποίες συνεχίστηκαν και κατά τους επόμενους αιώνες.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΚΕΙΜΕΝΑ:

Κεδρηνός ΙΙ, 24: «Η δε (Ειρήνη) τουτο μαθουσα παρά του Σταυρακίου, τους μεν ανθρώπους αυτού πάντας τύψασα εξωρισεν, τον δε μάγιστρονκαι Θεόδωρον πατρίκιον τον Καμουλιανόν και ετέρους των εν τέλει εξώρισεν εν Καιστορία». Η πληροφορία αυτή είχε σταθεί αιτία, ώστε να θεωρηθεί η Καστοριά ως τόπος εξορίας των βυζαντινών.

ε) Η περιγραφή της φυγής της Αγίας Θεοδώρας για την Καστοριά σε σωζόμενη βιογραφία, όπου μνημονεύεται ότι η Αγίααπό φόβο μιας πειρατικής επιδρομής πήγε με τους γονείς της στην Καστοριά, επιβεβαιώνουν τη συνέχιση της ζωής στην πόλη. (Δ. Ξυνάλατος. Οι Έλληνες και οι Βούλγαροι στη Μακεδονία και τη Θράκη, Αθήνα 1944).

PHOTO: Fr.Geyer, C.O. Mueller, θεωρούν την Άνω Μακεδονία κοιτίδα της δυναστείας των μακεδόνων. O H. Bengston,Griechische Geschichte, Verlag Beck, 1981, S. 278 γράφει: Urzelle des makedonischen Staates sind die suedliche Landschaften Elimeia und Orestis,am oberen Haliakmon an der thessalischen Grenzen gelegen. Άλλοι ερευνητές θεωρούν ότι το όνομα Μακεδόνες το πήραν τα φύλα αυτά μετά την κατάκτησή τους από τους Μακεδόνες της Ημαθίας. [Περισσότερα : Κανατσούλη Δημ. Η δυτική Μακεδονία κατά τους αρχαίους χρόνους, ΕΜΣ και ΙΜΧΑ [24], Θες/νικη 1958 ( όπου υπάρχει και η σχετική βιβλιογραφία]. Του ιδίου, Η μακεδονική πόλις ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ 4 [1955 - 1960]

{gallery}images/istoria-politismos/bizantini_periodos/6os_eos_10os_m_x{/gallery}

10ος μ.Χ

Στη μακραίωνη ιστορία της η πόλη γνώρισε πολλούς κατακτητές, οι οποίοι την κράτησαν στην εξουσία τους για μεγαλύτερο ή μικρότερο χρονικό διάστημα. Έτσι, κατά το 10^ο αι.μ. Χ. οι Βούλγαροι με τον τσάρο Πέτρο (927-969 μ.Χ. )κατέλαβαν την Καστοριά, από την οποία όμως διώχθηκαν το 948 μ.Χ. από τους Πετσενέγκους, τους οποίους υποστήριξαν οι βυζαντινοί. Το 990 μ.Χ. ο τσάρος Σαμούηλ κατά την προέλασή του στον ελλαδικό χώρο κατέλαβε την πόλη, η οποία έμεινε κάτω από την κυριαρχία των βουλγάρων μέχρι το 1018,οπότε και ελευθερώθηκε από τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β' (Βουλγαροκτόνο).

Από το 1018-1083 η πόλη παρέμεινε στο βυζαντινό κράτος. Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους (1204) οι Βούλγαροι βρήκαν την ευκαιρία και για σύντομο χρονικό διάστημα κατέλαβαν και πάλι την πόλη με τον τσάρο Ιβάν Β'. Σε σύντομο χρόνο όμως η πόλη ανακαταλήφθηκε από το δεσπότη της Ηπείρου.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΚΕΙΜΕΝΑ:

Δεν είναι βέβαιο ότι η Καστοριά καταστράφηκε το 918 μ. Χ. από το βούλγαρο τσάρο Συμεών. Η επιδρομή αυτή περιγράφεται στο «Στρατηγικό»του Κεκαυμένου.

Ο Βασίλειος Β' επισκέφτηκε την πόλη και ενίσχυσε τα τείχη της, αφού διόρισε φρούραρχο τον αρμένιο Γρηγόριο Τορωνίτη (Σκυλίτσης, Κεδρηνός, 474,17)

{gallery}images/istoria-politismos/bizantini_periodos/sigrouseis_me_tous_boulgarous{/gallery}

 11ος μ.Χ. - ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΝΟΡΜΑΝΔΟΥΣ

Το 1088 μ.Χ η Καστοριά καταλήφθηκε από τους Νορμανδούς του Βουημούνδου, γιου του Ροβέρτου Γυισκάρδου, ο οποίος είχε καταλάβει και το Δυρράχιο, μετά τη νίκη του επί του Αλεξίου Α' Κομνηνού, και αποτέλεσε ορμητήριο τους για τις κατακτήσεις τους στην Ελλάδα.

Οι Νορμανδοί όμως δεν έμειναν στην πόλη για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στρατιωτικές αποτυχίες τους σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, η κακή μισθοδοσία του στρατού και η αναχώρηση του Βουημούνδου στην Ιταλία επέτρεψαν στον αυτοκράτορα Αλέξιο Α' Κομνηνό να ανακαταλάβει την πόλη.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ - ΚΕΙΜΕΝΑ:

Ο Βοημούνδος με ορμητήριο την Καστοριά κατέλαβε κατέλαβε τη Λάρισα. Ο στρατός του όμως, ο οποίος δεν είχε μισθοδοτηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, εξεγέρθηκε και απαίτησε τους μισθούς του. Γι' αυτό ο Βοημούνδος αποφάσισε να μεταβεί στην Ιταλία, αφήνοντας στη θέση του τον Κοντοσταύλο Απουλία και Καλαβρία Βρυένιο.

Ο Αλέξιος Α' Κομνηνός μαθαίνοντας την αναχώρηση του Βουημούνδου αποφάσισε να διώξει του Νορμανδούς από την Ελλάδα και να ανακαταλάβει την πόλη.

«Το οπλικόν αυθις ανεκαλείτο και όπλοις απαντα περιφράξει προς τειχομαχίαν και τας κατά τους έξωθεν πολέμου συμπλοκάς προς Καστορίας φερούσης είχεν».

Η αντίσταση των Νορμανδών και η οχυρότητα της πόλης ανάγκασαν τον Αλέξιο να αναζητήσει άλλους τρόπους κατάληψης της, πέρα από τις πολιορκητικές μηχανές. Έτσι, μετέφερε με μικρά πλοιάρια και αποβίβασε στρατιώτες στην περιοχή της Μαυριώτισσας.

Κυκλωμένοι οι Νορμανδοί «Εξητουντο του αυτοκράτορος μιαν μεν σημαίαν προς του μεγαλομάρτυρος Γεωργίου το τέμενος στηναι» (Άννα Κομνηνή VI σελ. 271 εκδ. Βόννης).

Μετά την κατάληψη της πόλης ο Βρυένιος, όντας γενναίος, δεν ήθελε να προσέλθει στο βασιλιά, ο οποίος και τον άφησε να αναχωρήσει, όπου αυτός ήθελε, αφού ορκίστηκε ότι δεν θα πολεμούσε ξανά εναντίον των βυζαντινών.

«Αυτός δε ωχετο προς το βυζάντιον νικητής επιφανέστατος». Η ανακατάληψη της πόλης από τον Αλέξιο Α' Κομνηνό περιγράφεται με λεπτομέρειες από την Αννα Κομνηνή στο ιστορικό της έργο «Αλεξιάς», στο οποίο περιγράφει την ιστορία του Α Αλέξιου Κομνηνού κατά την περίοδο από το 1069-1118 μ.Χ. (Αννα Κομννή VI, 223-233 και Ζωναράς Vol. IV, Lib.XVCIII C.XII.6,238)

{gallery}images/istoria-politismos/bizantini_periodos/katalipsi_tis_polis_apo_normandous{/gallery}

13ος μ.χ. αι. - ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ (1204 μ.Χ.)

Τα χρόνια που ακολούθησαν την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους (1204 μ.Χ.) η Καστοιά υπήρξε τόπος σκληρών συγκρούσεων των στρατευμάτων του Δεσποτάτου της Ηπείρου και της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας, των κρατών που προέκυψαν από το διαμελισμό της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Το 1251 μ. Χ ο αυτοκράτορας επισκέφτηκε την πόλη. Δυο χρόνια όμως αργότερα ο δεσπότης της Ηπείρου Μιχαήλ Β' ανακατέλαβε την πόλη, για να την χάσει και πάλι σε σύντομο χρόνο από τον αντίπαλό του. Μετά το θάνατο του Ιωάννη Δούκα Βατάζη (1254), ο δεσπότης της Ηπείρου επανάκτησε την πόλη, την οποία και κράτησε μέχρι το 1259, όταν ο αυτοκράτορας της Νίκαιας Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος έστειλε εναντίον του το σεβαστοκράτορα Ιωάννη Παλαιολόγο, ο οποίος και ανέκτησε την περιοχή και την πόλη (μάχη της Πελαγονίας).

Από το 1261 η Καστοριά ανήκε και πάλι στην ανασυγκροτημένη από το Μιχάλη Η' Παλαιολόγο βυζαντινή αυτοκρατορία.

ΚΕΙΜΕΝΑ:

Ακροπολίτης Γ. annales 49, σελ. 98, εκδ. Βόννης. Ο αυτοκράτορας της Νίκαιας βρίσκονταν στη Βέροια, όταν τον επισκέφτηκαν απροσδόκητα ο Γκλάβάς,διοικητής του Μιχαήλ Β', του δεσπότη της Ηπείρου, στην Καστοριά και στη συνέχεια ο «τακοινά διέπων» της πόλς Πετραλείφας,οι οποίοι του παρέδωσαν την Καστοριά. «Ουτωσί δε διατεθειμένου του βασιλέως παρ'ελπίδας επιφοιτά τω βασιλεί πρόσφυξ από Καστοριάς Γκλαβάς, και συνεχώς ο Πετραλείφας...ος τα κοινά διέπων ην τω βασιλεί Ιωάννη...Ευθύς γαρ η Καστορία και η περί αυτήν άπασαχώρα προσερρύη τω βασιλει...». Εφραίμ, στ. 348 και 8695. δες: Τσαμίση Π. Η Καστοριά και τα μνημεία της, Αθήναι 1949, σελ. 24.

Για τη μάχη της Πελαγονίας περισσότερα δες: Ροχόντζης Φρ., Η αναβίωση του ελληνισμού και η παρακμή της φραγκοκρατίας. Η μάχη της Καστοριάς (1259 μ.Χ.), Μακεδονικά τ.22^ος, σελ.340-355. στην πραγματικότητα δεν έγινε μάχη. Η νίκη των βυζαντινών εναντίον του δεσπότη της Ηπείρου οφείλονταν σε δόλιο στρατήγημα από αυτά που χρησιμοποιούσαν πολύ συχνά (αναχώρηση του Μιχαήλ Β΄ και διάλυση του στρατού του ) οι βυζαντινού. (Εφραίμ, στ. 9378).

{gallery}images/istoria-politismos/bizantini_periodos/13os_m_x{/gallery} 

ΧΡΟΝΟΙ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ

Τόπος ανταγωνισμού υπήρξε η Καστοριά και κατά τα χρόνια των Παλαιολόγων. Κατά την εμφύλια διαμάχη μεταξύ του Ανδρονίκου Β (1282-1328 μ.Χ.) και Ανδρονίκου Γ, ο οποίος την κατέλαβε ύστερα από προτροπή του τότε ακόμη Μεγάλου Δομέστικου καικατόπιν αυτοκράτορα Ι. Καντακουζηνού (1328μ.χ). Δύο χρόνια μετά (1330 μ.χ) ο Κομνηνός Συργιάννης, στρατηγός του Ανδρονικου Γ, αποστάτησε από τον αυτοκράτορα και με τη βοήθεια του τσάρου της Σερβίας κατέλαβε την Καστοριά.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΚΕΙΜΕΝΑ:

Το 1328 ο Ανδρόνικος Γ εκστράτευσε εναντίον των Σέρβων και ανακατέλαβε κάστρα της Μακεδονίας, τα οποία είχαν καταλάβει σε προηγούμενες επιδρομές τους.

Ευρισκόμενος στη Θεσσαλονίκη στράφηκε προς την Έδεσσα και την επόμενη ήρθε στην Καστοριά: «και εισεδέξατο αυτού ο ταύτης επιτροπεύων Αγγελος χαίρων και παρέδωκε την πόλιν εις τον Ανδρόνικον» Ι. Καντακουζηνός ι, 54 και Εφραίμ στ. 1566.

Ο στρατηγός Συργιάννης βλέποντας ότι ο Καντακουζηνός είχε μεγαλύτερη επιρροή στο νέο βασιλιά «αυτομόλησε μετά των λοιπών εις τον κράλην της Σερβίας... προσεφέρετο και στρατιάν οσης εδεέτο...και άλλα τε μάλιστα πολίσματα προσεποιήσατο και Καστορία πόλιν μεγάλην κατά την Βοτιαίαν ωκισμένην». Ι Καντακουζηνός 2, 24. Δες: Τσαμίση Π., Η Καστοριά και τα μνημεία της, Αθήναι 1949. σελ.26.

{gallery}images/istoria-politismos/bizantini_periodos/xronoi_paleologon{/gallery}

ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΕΡΒΟΥΣ

Το 1331 μ.Χ. ο τσάρος της Σερβίας Στέφανος Δουσάν επωφελούμενος της αδυναμίας του βυζαντινού κράτους να υπερασπισθεί τα εδάφη του κατέλαβε χωρίς αντίσταση τη Μακεδονία και την Ιλλυρία. Η Καστοριά υποτάχθηκε στους Σέρβους και από τότε χάθηκε οριστικά για το βυζαντινό κράτος, αφού στις περιοχές που επανεντάχθηκαν σ' αυτό, μετά την εκστρατεία του αυτοκράτορα Ι. Καντακουζηνού (1350) εναντίον του Δουσάν, δεν ανήκε η Καστοριά.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΚΕΙΜΕΝΑ

Καντακουζηνού 4, 21: «Ακαρνανίαν και Θεσσαλίαν, Σέρβια τε και τας εντός τούτων προς θάλασσαν πολίχνας, και Βέρροιαν και Έδεσσαν....Γυναικόκαστρον τε και Μυγδονίαν μετά των κατωκισμένων πόλεων και τας περί Στρυμόνα κώμας άχρι Φερών». Η Καστοριά μαζί με τη Ζίχνα, Φερές, Μελένικο και Στρώμνιτσα παρέμειναν στην κυριαρχία των Σέρβων. «Ζίχνα δε και Φεράς και Μελένικον και Στρώμβιτσαν και Καστορίαν...κράλην έχειν» (Καντακουζηνός Ι, 54).

{gallery}images/istoria-politismos/bizantini_periodos/katalipsi_tis_polis_apo_tous_servous{/gallery}

ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΛΒΑΝΟΥΣ

Μετά το θάνατο του Στέφανου Δουσάν η Καστοριά περιήλθε στα χέρια των διαδόχων του. Για μεγάλο χρονικό διάστημα παρέμεινε στην κυριαρχία του Μάρκου Κραλιεβιτς, θρυλικού γιου του Δουσάν. Κάτω από την κυριαρχία των Σέρβων η πόλη παρέμεινε μέχρι το 1380. Στη συνέχεια περιήλθε στην κυριαρχία του ηγεμόνα της Σκόδρας Μπάλτα Μπαλτίτσι. Για ένα μικρό χρονικό διάστημα η πόλη διοικήθηκε από την αλβανική οικογένεια των Μουζάκη. Το 1430, αφού η πόλη είχε καταληφθεί από τους Τούρκους το 1385, η ισχυρή αλβανική οικογένεια των Ζενεβισαίων σε συνεργασία και με άλλους φύλαρχους επωφελούμενη από τον πόλεμο του Μουράτ Β΄ με τους Ούγγρους επιχείρησε να καταλάβει την πόλη, αλλά νικήθηκε από τους Τούρκους σε μάχη που έγινε κοντά στην πόλη.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ - ΚΕΙΜΕΝΑ:

Τσαμίση Π., Η Καστοριά και τα μνημεία της, σελ 26-28.

{gallery}images/istoria-politismos/bizantini_periodos/katalipsi_tis_polis_apo_tous_albanous{/gallery}

ΚΑΤΑΛΑΗΨΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ 1385μ.Χ

Το 1385 μ.Χ. οι τούρκοι με επικεφαλής τους στρατηγούς του σουλτάνου Μουράτ Α Χαιρεντιν και Γαζή Εβρενός κατέλαβαν την πόλη, την οποία κράτησαν στην κατοχή τους μέχρι το 1912, όταν απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό και ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος.

Για την άλωση της πόλης από τους τούρκους διασώθηκαν τραγούδια και παραδόσεις, που φαίνεται να ανήκουν σ' αυτό που θα λέγαμε «κύκλο του Κάστρου της Ωριάς». Σύμφωνα με την παράδοση λοιπόν κάποιος Τούρκος υποκρινόμενος τον καλόγερο ζήτησε να μπει στην πόλη. Η βασίλισσα εξαπατημένη του έριξε τα κλειδιά της Πύλης και έτσι οι Τούρκοι κυρίευσαν την πόλη. Γι' αυτό και οι καστοριανοί έλεγαν στους Τούρκους: είμαστε αμανέτι και όχι σκλάβοι, γιατί μας πήρατε με το πλάνο.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΚΕΙΜΕΝΑ:

(Δες: Παπακωνσταντίνου Θ. Φ, Η Καστοριά, (γεωγραφία, Ιστορία, Τέχνη), άρθρο στην εγκυκλοπαίδεια ΠΥΡΣΟΣ, 1930. και Τσαμίση Π. Η Καστοριά και τα μνημεία της σελ. 26-27.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΤΕΙΧΗ

Το Βυζαντινό Κάστρο της Καστοριάς

Από τα χρόνια του Ιουστινιανού υψώνονταν στο λαιμό της χερσονήσου της Καστοριάς ισχυρότατα τείχη, τα οποία οικοδομήθηκαν στην απότομη πλαγιά ενισχυμένα με στρόγγυλους και τετράγωνους πύργους. Αλλά και η βυζαντινή πόλη πάνω στη χερσόνησο περικλείονταν από τείχη. Οι Βυζαντινοί κατοικούσαν έξω από την περιτοιχισμένη πόλη, όπου υπήρχαν σημαντικοί ναοί, μικρά και μεγάλα μοναστήρια και νεκροταφεία. Τα ιουστινιάνεια τείχη της Καστοριάς ανακαινίστηκαν στα μεσοβυζαντινά και υστεροβυζαντινά χρόνια προκειμένου να ενισχυθεί η οχυρότητα της πόλης και να εξασφαλιστεί η σπουδαία από στρατηγικής άποψης θέση της Καστοριάς. Το «δύσβατο» και «οχυρόν» της Καστοριάς τονίζουν τόσο οι Βυζαντινοί συγγραφείς όσο και οι ξένοι περιηγητές που επισκέφτηκαν την πόλη.

Στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι επεμβάσεις στα βυζαντινά τείχη της πόλης ήταν ελάχιστες και αποσκοπούσαν κυρίως στη συντήρηση τους. Στα τέλη του 19^ου αιώνα καταστράφηκαν τμήματα του τείχους του λαιμού της χερσονήσουγια να ανοικοδομηθούν κτίρια της ήδη παρακμάζουσας τουρκικής διοίκησης.

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΛΟΓΓΑ

Το κάστρο του Λογγά βρίσκεται κοντά στο σημερινό Σιδεροχώρι. Αναφέρεται στις ιστορικές πηγές ως οχυρός οικισμός που συνέχιζε να προβάλλει αντίσταση στις προσπάθειες του Βασιλείου Β να επαναφέρει την περιοχή στην κυριαρχία του Βυζαντίου. Το οχυρό βρίσκεται πάνω σε δυσκολοπέραστα βουνά σε δρόμο που οδηγεί στις κοιλάδες της Πελαγονίας. Την άνοιξη του 1017, ο Βασίλειος πολιορκεί και καίει το κάστρο. Στην κορυφή του λόφου διατηρείται μεσαιωνικότείχος χτισμένο σε βράχο. Το κάστρο ανασκάφηκε πρόσφατα από τον Ν. Μουτσόπουλο. Το οχυρό αρχικά πρέπει να οικοδομήθηκε στα όψιμα ρωμαϊκά ή παλαιοχριστιανικά χρόνια. Πιθανότατα, καταστράφηκε στα χρόνια των σλαβικών επιδρομών και εγκαταλείφθηκε για να ανακαινιστεί επί Ιουστινιανού. Σε δεύτερη φάση στα τέλη 10^ου αι-αρχές 11^ου αι πάνω στα ίχνη της προηγούμενης φάσης, χτίζεται παχύτερος περίβολος. Το 1017 καταστρέφεται από πυρκαγιά. Από τότε και μετά παρατηρείται μόνιμη εγκατάλειψη του χώρου. Ο οχυρός οικισμός πρέπει να λειτούργησε ως «καταφυγή» των γειτονικών οικισμών σε καιρό εχθρικών επιθέσεων.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΚΕΙΜΕΝΑ:

«......ο Βρυέννιος κατείχε την Καστοριά. Ο αυτοκράτορας, αποφασισμένος να τον διώξει από εκεί ανακαταλαμβάνοντας την πόλη, κάλεσε πάλι κοντά του τους στρατιώτες κι αφού τους εξόπλισε με ισχυρότατα όπλα για τειχομαχία...πήρε την άγουσα προς το φρούριο. Ιδού πως είναι η τοποθεσία: υπάρχει μια λίμνη, η λεγόμενη της Καστοριάς, μέσα στην οποία μπαίνει μια προεξοχή της στεριάς που διευρύνεται στην άκρη της καταλήγοντας σε πετρώδεις λόφους. Γύρω από την προεξοχή είναι οικοδομημένοι πύργοι και μεσοπύργια εν είδει φρούριου, το οποίο ονομάζεται Καστοριά...Τις ελεπόλεις και τα πετροβόλια μηχανήματα τα τοποθέτησε έξω απ' το τείχος κι άρχισε να μάχεται νύχτα και μέρα ώσπου προξένησε ρωγμές στον περίβολο του τείχους....». Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, εκδ. Άγρα, τομ. Α (Βιβλία Α-Θ) μτφρ. Αλόη Σιδέρη, Αθήνα 1990, σελ. 213.

«...Καστορίας δε και αυτής οχυρωτάτης ούσης διά το πανταχόθεν περικλύζεσθαι τη λίμνη....». Ιωάννης Καντακουζηνός, εκδ. L. Schopeni (CSHB), B;onnh 1828.

«Το κάστρο της είναι ένα όμορφο κάστρο χτισμένο με πελεκητές πέτρες στη δυτική πλευρά μιας μεγάλης λίμνης με ζωογόνο νερό, επάνω σε έναν απόκρημνο βράχο όμοιο με νησί, με εξάγωνο σχήμα και ισχυρό. Οι τοίχοι του είναι πολύ υψηλοί. Προς τα δυτικάέχει δύο ισχυρές και δυνατές σιδερένιες πύλες....». Β. Δημητριάδης, Η κεντρική και δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή, Θες/νίκη 1973, σελ. 165.

«Ο λαιμός της χερσονήσου που τη δένει με τη στεριά, έχει οχτώ περίπου ογιές φάρδος.....Νομίζω πως στο σημείο αυτό άλλοτε τη χερσόνησο την έκοβε ένα χαντάκι. Εδώ την προφύλαγε ένα κάστρο με τρεις πύργους, που ο μεσιανός με μια πόρτα ανοιχτή αφήνει να περνάς μέσα στην πολιτεία.... Δε μπόρεσα να ξεχωρίσω τίποτα ανάμεσα στα χαλάσματα...παρά μόνο την ακρόπολη ένα είδος τετράγωνο κάστρο...».

Πουκεβίλ, Ταξίδι στη δυτική Μακεδονία (1806), Αφών Κυριακίδη, Θες/νίκη, τομ. 3.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ν. Μουτσόπουλος, Ανασκαφές βυζαντινών κάστρων στη Δ. Μακεδονία, Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και τηΘράκη (Α.Ε.Μ.Θ.), τομ. 6 (1992), Θες/νίκη 1995.

Ν. Μουτσόπουλος, «Κάστρονν ο Λογγάς», Κληρονομιά, τ. 18 τευχ.Β' (1986),Θες/νίκη 1990.

{gallery}images/istoria-politismos/bizantini_periodos/byzantina_teixi{/gallery}