Το Βυζαντινό Κάστρο της Καστοριάς

Από τα χρόνια του Ιουστινιανού υψώνονταν στο λαιμό της χερσονήσου της Καστοριάς ισχυρότατα τείχη, τα οποία οικοδομήθηκαν στην απότομη πλαγιά ενισχυμένα με στρόγγυλους και τετράγωνους πύργους. Αλλά και η βυζαντινή πόλη πάνω στη χερσόνησο περικλείονταν από τείχη. Οι Βυζαντινοί κατοικούσαν έξω από την περιτοιχισμένη πόλη, όπου υπήρχαν σημαντικοί ναοί, μικρά και μεγάλα μοναστήρια και νεκροταφεία. Τα ιουστινιάνεια τείχη της Καστοριάς ανακαινίστηκαν στα μεσοβυζαντινά και υστεροβυζαντινά χρόνια προκειμένου να ενισχυθεί η οχυρότητα της πόλης και να εξασφαλιστεί η σπουδαία από στρατηγικής άποψης θέση της Καστοριάς. Το «δύσβατο» και «οχυρόν» της Καστοριάς τονίζουν τόσο οι Βυζαντινοί συγγραφείς όσο και οι ξένοι περιηγητές που επισκέφτηκαν την πόλη.

Στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι επεμβάσεις στα βυζαντινά τείχη της πόλης ήταν ελάχιστες και αποσκοπούσαν κυρίως στη συντήρηση τους. Στα τέλη του 19^ου αιώνα καταστράφηκαν τμήματα του τείχους του λαιμού της χερσονήσουγια να ανοικοδομηθούν κτίρια της ήδη παρακμάζουσας τουρκικής διοίκησης.

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΛΟΓΓΑ

Το κάστρο του Λογγά βρίσκεται κοντά στο σημερινό Σιδεροχώρι. Αναφέρεται στις ιστορικές πηγές ως οχυρός οικισμός που συνέχιζε να προβάλλει αντίσταση στις προσπάθειες του Βασιλείου Β να επαναφέρει την περιοχή στην κυριαρχία του Βυζαντίου. Το οχυρό βρίσκεται πάνω σε δυσκολοπέραστα βουνά σε δρόμο που οδηγεί στις κοιλάδες της Πελαγονίας. Την άνοιξη του 1017, ο Βασίλειος πολιορκεί και καίει το κάστρο. Στην κορυφή του λόφου διατηρείται μεσαιωνικότείχος χτισμένο σε βράχο. Το κάστρο ανασκάφηκε πρόσφατα από τον Ν. Μουτσόπουλο. Το οχυρό αρχικά πρέπει να οικοδομήθηκε στα όψιμα ρωμαϊκά ή παλαιοχριστιανικά χρόνια. Πιθανότατα, καταστράφηκε στα χρόνια των σλαβικών επιδρομών και εγκαταλείφθηκε για να ανακαινιστεί επί Ιουστινιανού. Σε δεύτερη φάση στα τέλη 10^ου αι-αρχές 11^ου αι πάνω στα ίχνη της προηγούμενης φάσης, χτίζεται παχύτερος περίβολος. Το 1017 καταστρέφεται από πυρκαγιά. Από τότε και μετά παρατηρείται μόνιμη εγκατάλειψη του χώρου. Ο οχυρός οικισμός πρέπει να λειτούργησε ως «καταφυγή» των γειτονικών οικισμών σε καιρό εχθρικών επιθέσεων.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΚΕΙΜΕΝΑ:

«......ο Βρυέννιος κατείχε την Καστοριά. Ο αυτοκράτορας, αποφασισμένος να τον διώξει από εκεί ανακαταλαμβάνοντας την πόλη, κάλεσε πάλι κοντά του τους στρατιώτες κι αφού τους εξόπλισε με ισχυρότατα όπλα για τειχομαχία...πήρε την άγουσα προς το φρούριο. Ιδού πως είναι η τοποθεσία: υπάρχει μια λίμνη, η λεγόμενη της Καστοριάς, μέσα στην οποία μπαίνει μια προεξοχή της στεριάς που διευρύνεται στην άκρη της καταλήγοντας σε πετρώδεις λόφους. Γύρω από την προεξοχή είναι οικοδομημένοι πύργοι και μεσοπύργια εν είδει φρούριου, το οποίο ονομάζεται Καστοριά...Τις ελεπόλεις και τα πετροβόλια μηχανήματα τα τοποθέτησε έξω απ' το τείχος κι άρχισε να μάχεται νύχτα και μέρα ώσπου προξένησε ρωγμές στον περίβολο του τείχους....». Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, εκδ. Άγρα, τομ. Α (Βιβλία Α-Θ) μτφρ. Αλόη Σιδέρη, Αθήνα 1990, σελ. 213.

«...Καστορίας δε και αυτής οχυρωτάτης ούσης διά το πανταχόθεν περικλύζεσθαι τη λίμνη....». Ιωάννης Καντακουζηνός, εκδ. L. Schopeni (CSHB), B;onnh 1828.

«Το κάστρο της είναι ένα όμορφο κάστρο χτισμένο με πελεκητές πέτρες στη δυτική πλευρά μιας μεγάλης λίμνης με ζωογόνο νερό, επάνω σε έναν απόκρημνο βράχο όμοιο με νησί, με εξάγωνο σχήμα και ισχυρό. Οι τοίχοι του είναι πολύ υψηλοί. Προς τα δυτικάέχει δύο ισχυρές και δυνατές σιδερένιες πύλες....». Β. Δημητριάδης, Η κεντρική και δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή, Θες/νίκη 1973, σελ. 165.

«Ο λαιμός της χερσονήσου που τη δένει με τη στεριά, έχει οχτώ περίπου ογιές φάρδος.....Νομίζω πως στο σημείο αυτό άλλοτε τη χερσόνησο την έκοβε ένα χαντάκι. Εδώ την προφύλαγε ένα κάστρο με τρεις πύργους, που ο μεσιανός με μια πόρτα ανοιχτή αφήνει να περνάς μέσα στην πολιτεία.... Δε μπόρεσα να ξεχωρίσω τίποτα ανάμεσα στα χαλάσματα...παρά μόνο την ακρόπολη ένα είδος τετράγωνο κάστρο...».

Πουκεβίλ, Ταξίδι στη δυτική Μακεδονία (1806), Αφών Κυριακίδη, Θες/νίκη, τομ. 3.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ν. Μουτσόπουλος, Ανασκαφές βυζαντινών κάστρων στη Δ. Μακεδονία, Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και τηΘράκη (Α.Ε.Μ.Θ.), τομ. 6 (1992), Θες/νίκη 1995.

Ν. Μουτσόπουλος, «Κάστρονν ο Λογγάς», Κληρονομιά, τ. 18 τευχ.Β' (1986),Θες/νίκη 1990.