Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ ΕΞΑΡΧΙΑΣ

Μετά τη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, οι ελληνικές περιοχές που έμειναν έξω από τα σύνορα του περιορίστηκαν στις υποσχέσεις των Τούρκων για διοικητικές μεταρρυθμίσεις. Το βουλγαρικό σχίσμα, με τη δημιουργία της βουλγαρικής εξαρχείας (1870) προκάλεσε σοβαρές αναστατώσεις στη Μακεδονία. Οι Βούλγαροι παίρνοντας θάρρος και από τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (1878) με την οποία διαμορφώνονταν η μεγάλη Βουλγαρία επιδόθηκαν σε έντονους εθνικιστικούς αγώνες.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΚΕΙΜΕΝΑ:

Η προσάρτηση της Αν. Ρωμηλίας στο βουλγαρικό κράτος και οι κινητοποιήσεις των Ελλήνων, η πρωτοφανής σε ένταση βουλγαρική προπαγάνδα, η δυσπραγία του ελληνικού κράτους προκάλεσαν ιδιαίτερα δυσάρεστες συνθήκες διαβίωσης του ελληνισμού της Μακεδονίας. Χωριά ολόκληρα αναγκάζονταν να προσχωρήσουν στην Εξαρχία κάτω από το βάρος της τρομοκρατίας. Η ανθελληνική στάση των τουρκικών στρατιωτικών και πολιτικών αρχών, η χλιαρή συμπεριφορά των περισσοτέρων μητροπολιτών της Μακεδονίας, η ρήξη ανάμεσα στο πατριαρχείο και την επίσημη ελληνική πολιτική ήταν οι άλλοι παράγοντες που διαμόρφωσαν καταλυτικές επιπτώσεις στον ελληνισμό της Μακεδονίας, ιδιαίτερα στη δεκαετία 1880-1890.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Βακαλόπουλου Κ., Ιστορία του βόρειου Ελληνισμού ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1991.

Βακαλόπουλου Κ., Πολιτική κοινωνική και οικονομική δομή του πασαλικιού Μοναστηρίου, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 21 (1981).

{gallery}images/istoria-politismos/neoteri_istoria/makedonikos_agonas/dimiurgia_bulgsrikis_exarxias{/gallery} 

Στη Μακεδονία κατά τη δεκαετία του 1880-1890 οι σχέσεις Ελλήνων Βουλγάρων και Τούρκων είχαν επιδεινωθεί στο μέγιστο βαθμό. Η κατάσταση χειροτέρεψε μετά την κρητική επανάσταση (1886) και τον ελληνοτουρκικό πόλεμο (1897). Οι Τούρκοι τρέφοντας ακόμη μεγαλύτερο μίσος για τους Έλληνες και χρηματιζόμενοι από τη βουλγαρική προπαγάνδα υποστήριζαν τους Βούλγαρους, οι οποίοι διατρέχοντας την περιοχή από χωριό σε χωριό ανάγκαζαν τους Έλληνες να γραφτούν στο βουλγάρικο κομιτάτο.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΚΕΙΜΕΝΑ: Στην αρχή τα ένοπλα βουλγαρικά σώματα εμφανίστηκαν ως προστάτες των χριστιανών ρίχνοντας μάλιστα το σύνθημα της αυτονόμησης της Μακεδονίας παρέσυραν ελληνικούς πληθυσμούς, ώστε να συνεργαστούν μαζί τους. Βαθμιαία όμως αποκαλύφθηκαν οι πραγματικοί τους σκοποί. Μετά την ίδρυση της I.M.R.O (Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση) το 1893 πολυάριθμα βουλγαρικά σώματα ξεχύθηκανστη Μακεδονία. Το βουλγαρικό κομιτάτο ανέπτυξε δράση και στην ελεύθερη Ελλάδα. Ένα χρόνο αργότερα (1894) ιδρύθηκε στην Ελλάδα με πρωτοβουλία νέων Ελλήνων αξιωματικών η «Εθνική Εταιρεία» η οποία αργότερα οργάνωσε και εξόπλισε ελληνικά αντάρτικα σώματα, τα οποία έδρασαν στη Μακεδονία με τη βοήθεια δυτικομακεδόνων κυρίως οπλαρχηγών. Ο αντίκτυπος αυτού του κινήματος υπηρξε σημαντικός. Στη Θεσσαλία οργανώθηκαν συλλαλητήρια για την απελευθέρωση της Μακεδονίας (1896). Η επίσημη ελληνική πολιτική όμως κάτω από τις πιέσεις που δέχονταν καταδίκαζε τις κινήσεις αυτές χαρακτηρίζοντας μάλιστα τους αγωνιστές «λησταντάρτες». Η Πύλη υποχρέωνε το Πατριαρχείο να στέλνει εγκυκλίους στους μητροπολίτες της Μακεδονίας, ώστε να αποδοκιμάζουν τα κινήματα .Για την κατάσταση αυτή ο μητροπολίτης Καστοριάς έστειλε στον καϊμακάμη έντονη διαμαρτυρία [Τσαμίση Π., Η Καστοριά και τα μνημεία της σελ. 52).Παρά τις σκλάβες. Παρά τις σκληρές βουλγαρικές προσπάθειες για την προσέλκυση του γηγενούς σλαβόφωνου στοιχείου, μεγάλες μάζες του πληθυσμού αυτού παρέμειναν στο πατριαρχείο και διατηρούσαν την ελληνική συνείδηση. Στη Δυτική Μακεδονία διάχυτη ήταν η υπεροχή του ελληνικού στοιχείου. Στην Καστοριά κυριαρχούσε το ελληνικό στοιχείο και όσοι κάτοικοι κατέβαιναν από τα χωριά για να κατοικήσουν στην πόλη έστελναν τα παιδιά τους σε ελληνικά σχολεία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Βακαλόπουλου Α.,Νέα ελληνική Ιστορία (1204-1985), εκδ. Βάνιας, Θες/νίκη 1990 σελ. 328.

{gallery}images/istoria-politismos/neoteri_istoria/makedonikos_agonas/sxesi_ellinon_bulgaron_turkon{/gallery}

{gallery}images/istoria-politismos/neoteri_istoria/makedonikos_agonas/neoturkiko_kinima_kai_sinepies{/gallery}

Κεντρικό πρόσωπο της αντίστασης του ελληνικού πληθυσμού απέναντι στους Βούλγαρους στην πρώιμη φάση του μακεδονικού αγώνα αποτελεί αναμφισβήτητα ο Αναστάσιος Πηχιών, δάσκαλος, ο οποίος εργάστηκε στην Καστοριά για πολλά χρόνια.

Όντας φλογερός πατριώτης παραιτήθηκε από τη θέση του δασκάλου και αφοσιώθηκε στο εθνικό του έργο με την ιδιότητα του ειδικού γραμματέα του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Καστοριάς. Μετά την αποκάλυψη της απόρρητης αλληλογραφίας του με Έλληνες προκρίτους και προξένους της Μακεδονίας καταδικάστηκε και εξορίστηκε. Ύστερα από πολλές περιπέτειες επέστρεψε το 1908 στην Καστοριά, όπου και πέθανε το 1913.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ-ΚΕΙΜΕΝΑ: Ο Αν. Πηχιών γεννήθηκε στην Αχρίδα το 1836. Η οικογένειά του ήταν βλαχόφωνη. Τις εγκύκλιες σπουδές του τις έκαμε στην Αχρίδα, όπου είχε ως δάσκαλο του τον Μαργαρίτη Δήμιτσα. Στην Αθήνα συνέχισε τις σπουδές του σε Γυμνάσιο κατ' αρχή και στη Φιλοσοφική Σχολή αργότερα, την οποία όμως δεν τελείωσε ποτέ. Το 1863 εργάστηκε ως δάσκαλος στην Κλεισούρα και στην Καστοριά. Ήταν ο συντονιστής της δραστηριότητας των ελληνικών ανταρτικών ομάδων της δυτικής Μακεδονίας. Όταν το 1878 οι Έλληνες πραγματοποιούσαν έντονες διαμαρτυρίες προς την Πύλη και τις Μεγάλες Δυνάμεις για τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, ο Αν. Πηχιών κινητοποίησε του συνεργάτες του στην Καστοριά και συμμετείχε στο σχηματισμό προσωρινής κυβέρνησης της επαρχίας Ελίμειας με άλλους δυτικομακεδόνες επαναστάτες.

Το 1886 μετά την ανακάλυψη της απόρρητης αλληλογραφίας του, και μέχρι τη δίκη του παρέμεινε φυλακισμένος μαζί με άλλους συνεργάτες του για τρία χρόνια στο Μοναστήρι. Ανάμεσα στους συνεργάτες του ήταν και οι Καστοριανοί: Ι. Σιώμος, και Ι. Παπαμαντζιάρης, οι βογατσιώτες και κλεισουριώτες: Ι. Βαδραχάνης, Τ. Πίνδος, Κ. Βήκας, Ι. Ιώβης, Γ. Πάτσας, Α. Τσέκας, Κ. Χαρτούρος και ο ακούραστος γιατρός Ι. Αργυρόπουλος. (Βακαλόπουλου Κ., Ιστορία του βόρειου ελληνισμού... σελ. 283). Κατά τη δίκη αποδείχτηκε ότι ο Αν. Πηχιών είχε ηγετικό ρόλο στη δημιουργία μιας μυστικής επαναστατικής εταιρείας στη Δυτική Μακεδονία. Το δικαστήριο επέβαλε στον ίδιο και τους συνεργάτες του την ποινή της εξορίας. Από τον τόπο εξορίας του (την Πτολεμαϊδα της Συρίας) δραπέτευσε και πήγε στην Αθήνα, όπου δίδαξε ως το 1908. Πέθανε το 1913, αφού είδε την απελευθέρωση της Καστοριάς από τους Τούρκους στην οποία μάλιστα συμμετείχε και ο πρωτόυοκος γιος του Φιλόλαος, ο οποίος και ως Καστοριανός ήταν ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός που διακήρυξε την απελευθέρωση της πόλης. (Το 1905 ως καπετάν Φιλώτας συγκρότησε δικό του σώμα στελεχωμένο με Καστοριανούς και έδρασε στην περιόχη του Μοριχόβου ως καπετάν Λαύρας). Δες: Αφιέρωμα στην Καστοριά της εφημερίδας <<Καθημερινή>> (3 Δεκ.1995).

{gallery}images/istoria-politismos/neoteri_istoria/makedonikos_agonas/anastasios_pixeon{/gallery} 

Ο ΕΝΟΠΛΟΣ ΑΓΩΝΑΣ

Την περίοδο μετά το 1897 οι ενέργειες των Βουλγάρων στην περιοχή των Κορεστίων για προσηλυτισμό των κατοίκων στην Εξαρχία είχαν ενταθεί. Εκβιαστικές προκλήσεις, δολοφονίες πατριαρχικών, κάψιμο ναών και καταστροφές τοιχογραφιών ήταν καθημερινές καταστάσεις. Οι Βουλγαρικές συμμορίες των Πετρώφ, Μάρκωφ, και Παπατράϊκωφ έσπερναν το φόβο στους κατοίκους της περιοχής. Τα χωριά βρίσκονταν μπροστά στο δίλημμα: Εξαρχία ή θάνατος. Οι κάτοικοι αντιστέκονταν. Πρωταγωνιστές του ενόπλου αγώνα στην περιοχή ήταν ανάμεσα στους άλλους ο Μητροπολίτης Καστοριάς Γερμανός Καραβαγγέλης, ο Παύλος Μελάς, ο καπετάν Κώτας κ. α.

Ο Γερμανός Καραβαγγέλης τοποθετήθηκε το 1900 μητροπολίτης στη Καστοριά και το 1902 πρόξενος στο Μοναστήρι ο Ίωνας Δραγούμης. Καρπός της συνεργασίας των δύο ήταν: η <<Επιτροπή Αμύνης>> της Καστοριάς. Μετά την επανάσταση του Ιλιντεν οι Βούλγαροι κατέστρεωαν πολλά χωριά της Καστοριάς. Την περίοδο εκείνη οι Έλληνες της Μακεδονίας αισθάνονταν πολύ πικραμένοι από την <<άψογη>> στάση της Ελληνικής κυβέρνησης. Ο θάνατος του Παύλου Μελά όμως αφύπνισε τον ελληνισμό.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ - ΚΕΙΜΕΝΑ: Στην Αθήνα πολλοί άνθρωποι ξεσηκώθηκαν, όπως ο Δ. Καλαποθάκης, ο Γ. Θεοτοκάς, ο Στ. Δραγούμης κ. α. και στη Δ. Μακεδονία άρχισαν να καταφθάνουν τα πρώτα σώματα των Κατεχάκη (Ρούβα), Γεωργίου Τσόντου (Βάρδα), Γ. Καούδη, Δικώνυμου Μακρή, Καραβίτη κ. α.

Η Επιτροπή Αμύνης αποτελούνταν από τους: Μενέλαο Μπατρίνο, Ναούμ Τσακάλη, Κων/νο Αλβανό, Δούκα Σαχίνη, Γεώργιο Παπαμόσχο, Μανιό Τσίκα, Φίλιο Τσαμίση, Ιωάννη Καραμπίνα, Βασίλειο Μαυρουδή, Αθ. Κοσμά κ. α.

Μετά την αποτυχημένη επανάσταση του Ίλιντεν (1903) οι Βούλγαροι εξακολούθησαν με μεγαλύτερο φανατισμό τον αγώνα τους προβαίνοντας σε φόνους και σε κάθε είδους καταστροφές. Ανάμεσα στα χωριά που καταστράφηκαν ήταν ο Απόσκεπος, ο Βέργας, η Κλεισούρα, η Βασιλειάδα, η Κρυσταλλοπηγή, ο Σταυροπόταμος κ. α.

Η κατάσταση χειροτέρεψε μετά το Μάρτιο του 1904, όταν χορηγήθηκε αμνηστία στους Βουλγαρομακεδόνες, οι οποίοι είχαν καταδικαστεί για πολιτικά εγκλήματα. Έντονα τηλεγραφήματα διαμαρτυρίας για την κατάσταση που επικρατούσε στάλθηκαν στη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη στις 18 Ιουλίου 1903 και στις 15 Μαρτίου 1905. (Τσαμίση Π., Η Καστοριά και τα μνημεία της, σελ. 55, Βακαλόπουλο Κ., Ιστορία του Βόρειου ΕλληνισμούΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1991 σελ. 413)

Την κατάσταση που επικρατούσε στην Καστοριά την περιγράφει ο Γερμανός Καραβαγγέλης στα Απομνημονεύματά του: <<Όταν έφθασα εκεί βρήκα τον τόπο σε άθλια κατάσταση. Ο πόλεμος του ΄97 ήταν ακόμη πρόσφατος. Οι Τούρκοι από μίσος για την Ελλάδα υποστήριζαν τις Βουλγαρικές αξιώσεις. Οι Βούλγαροι επωφελούντο της ψυχολογικής καταστάσεως και ήταν κύριοι του τόπου...>>. Συνεγείροντας ο μητροπολίτης τις αγωνιστικές δυνάμεις του τόπου εξόπλισε πρώτα τα αντάρτικα σώματα του Κώτα, του Βαγγέλη Στρεμπενιώτη, του Νταλίπη, του Παύλου Κύρου κ. α. Έπειτα άρχισε τις περιοδείες του στην περιοχή. Άνοιγε τις εκκλησίες που είχαν κλείσει οι Βούλγαροι και λειτουργούσε στα ελληνικά. Απέφυγε πολλές δολοφονικές απόπειρες εναντίον του. Ίδρυσε οικοτροφείο στην Καστοριά για τα ορφανά των συγκρούσεων. (Γ. Καραβαγγέλη. Απομνημονεύματα, επιμέλεια Β. Λαούρδα, ΙΜΧΑ 26 (1959).

{gallery}images/istoria-politismos/neoteri_istoria/makedonikos_agonas/enoplos_agonas{/gallery}  

ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΚΑΡΑΒΑΓΓΕΛΗΣ - ΠΑΥΛΟΣ ΜΕΛΑΣ

Γερμανός Καραβαγγέλης:

Γεννήθηκε στη Στύψη της Λέσβου το 1866. Φοίτησε στο ελληνικό σχολείο του Αδραμυτίου και στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Λειψία και στη Βόννη. Δίδαξε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης από το 1891-1896. Αναδείχτηκε χωροεπίσκοπος το Πέραν και το 1900 έγινε Μητροπολίτης Καστοριάς. Υπήρξε η ψυχή του Μακεδονικού Αγώνα. Το 1907, ύστερα από έντονες πιέσεις, εγκατέλειψε την Καστοριά και έγινε συνοδικός επίσκοπος Αμάσειας της Πόντου και τελικά Έξαρχος Βιέννης, όπου και πέθανε το 1935. Το 1959 έγινε μεταφορά των οστών του στην Καστοριά, όπου και στήθηκε ο αδριάντας του.

Παύλος Μελάς (1870 - 1904):

Πρωτεργάτης του Μακεδονικού αγώνα. Ήταν ανθυπολοχαγός του πυροβολικού και δραστήριο μέλος της <<Εθνικής Εταιρείας>>. Το Μάρτιο του 1904 περνώντας τα σύνορα με μεγάλη δυσκολία κατευθύνθηκε προς το Βίτσι και τη Φλώρινα. Αναγκάστηκε όμως να επιστρέψει στην Αθήνα, γιατί η Τουρκική πρεσβεία στην Αθήνα είχε πληροφορηθεί την άφιξή του. Τον Ιούλιο του 1904 ξαναπέρασε από τα σύνορα ως ζωέμπορος, εξασφαλίζοντας 20ήμερη άδεια από τη μονάδα του. Σε σύσκεψη που έγινε στην Κοζάνη αποφασίστηκε η στρατολόγηση ανδρών και η συγκρότηση μεγάλου σώματος. Ο συνεργάτης Πύρζας για τον ίδιο λόγο στάλθηε στην Καστοριά. Γύρισε στην Αθήνα και ξαναήρθε στη Μακεδονία μαζί με αρκετούς Μακεδόνες και Κρητικούς αγωνιστές ως Μίκης Ζέζας (Τα ονόματα των παιδιών του) Έφθασε στην Καστοριά και από εκεί στην περιοχή των Κορεστίων. Στις 13 Οκτωβρίου του 1904 στο χωριό Σιάτιστα όπου διανυκτέρευε, ύστερα από προδοσία του αρχικομιτατζή Μήτρου Βλάχου στους Τούρκους, στη σύγκρουση που ακολούθησε ο Παύλος τραυματίστηκε θανάσιμα. Οι σύντροφοί του για να μην αναγνωρισθεί το πτώμα του έκοψαν το ακέφαλο πλέον σώμα του σε ένα ρέμα στη Σιάτιστα. Ο θάνατός του έπρεπε να κρατηθεί μυστικός. Οι Τούρκοι ωστόσο μετά από 10 ημέρες ανακάλυψαν το πτώμα και τα μετέφεραν στο διοικητήριο στην Καστοριά. Εκεί ο μητροπολίτης κατάφερε να το παραλάβει με την υπόσχεση να το θάψουν την επόμενη ημέρα. <<Τον θρηνήσαμε όλη τη νύχτα και την άλλη μέρα το πρωί όπως είχα υποσχεθεί στον Καϊμακάμη τον έθαψα με λίγους ανθρώπους της εμπιστοσύνης μου...>> (Γ. Καραβαγγέλη, Απομνημονεύματα, επιμέλεια Γ. Λαούρδα.)

ΚΕΙΜΕΝΑ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

Για το ρόλο του πατριαρχείου την περίοδο αυτή δες: Αθ. Αγγελόπουλου, Το οικουμενικό πατριαρχείο έναντι των εμπεριστατών επαρχιών κατά το μακεδονικό αγώνα, Μακεδονικά (τόμος 14^ος) Ι.Μ.Χ.Α.

{gallery}images/istoria-politismos/neoteri_istoria/makedonikos_agonas/morfes_karavaggelis_p_melas{/gallery}

{gallery}images/istoria-politismos/neoteri_istoria/makedonikos_agonas/alles_morfes_makedoniku_agona{/gallery} 

{gallery}images/istoria-politismos/neoteri_istoria/makedonikos_agonas/i_ekpedeusi_stin_diarkia_tou_agona{/gallery}

ΒΑΛΑΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

{gallery}images/istoria-politismos/neoteri_istoria/balkanikoi_polemoi{/gallery}

 ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ

{gallery}images/istoria-politismos/neoteri_istoria/meta_tin_apeleftherosi{/gallery}

2ος ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

{gallery}images/istoria-politismos/neoteri_istoria/2os_pagosmios_polemos{/gallery}